هیچ وقت دیر نیست جلد اول

یکی از نیازهای اصلی هنرجویان علاقه‌مند و پویای موسیقی، در دست داشتن برنامه‌ی آموزشی است که، در عین متناسب بودن با شرایط فرهنگی هر کشور، بر اساس آثار ساخته شده در دوره‌های مختلف تاریخ موسیقی که با دیدگاه‌های زیباشناختی گوناگون و در محیط‌ها و فضاهایی متفاوت از نظر فرهنگی و جغرافیایی تالیف شده‌اند، طراحی شده باشد. در راستای پاسخ به این نیاز و با مرور منابع موجود در آموزش پیانو مانند بِیِر، جان تامسون و غیره، آهنگسازی مثل کتاب‌های هاوارد، تُخ، شوئِنبِرگ و غیره، تئوری موسیقی پرویز منصوری و مصطفی کمال پورتراب و سلفژ پُتزُلی و غیره سنجش کارآیی و تحلیل کاستی‌های هر کدام کتاب هیچ وقت دیر نیست با هدف رفع خلاهای موجود در هریک و ارائه‌ی مطالب مفید گردآوری شده است. در این راستا مجموعه‌ی دنیای کوچک اثر بِلابارتُک به عنوان بخشی از کتاب در آغاز این شیوه‌ی نوین آموزش موسیقی قرار دارد.

ویژگی‌هایی که دنیای کوچک را از نمونه‌های مشابه متمایز و البته نسبت به آن‌ها برجسته می‌کند:
بارتُک از سال ۱۹۰۷ پروفسور پیانو در کنسرواتوار بوداپِست در زمینه‌ی آموزش پیانو بوده است. وی مِتُد آموزشی خود را بر اساس شناخت دقیق از ویژگی‌ها و کاستی‌های شیوه‌های آموزشی قبلی و با هدف رفع نواقص آن‌ها و به روز کردنشان طراحی کرد. بارتُک بیش از ده سال برای طراحی، ساخت و اصلاح مجموعه‌ی دنیای کوچک وقت صرف کرد.
وی به عنوان خالق این مجموعه، خود استعداد فراوانی در فراگیری پیانو داشته است، در شش سالگی رسیتالِ پیانو اجرا می‌کرد و دارای تجربه‌ی اجرایی فراوان هم به عنوان تَک‌نواز  و هم با ارکستر دارد. بارتُک به عنوان پیانیست حرفه‌ای دارای رپرتواری گسترده از دوره‌ی بارُک تا عصر خود بوده است. او آهنگسازی برجسته و دارای مجموعه آثاری گسترده برای پیانو است.
در مجموعه دنیای کوچک، از ابتدا کلید سل و فا به طور هم زمان آموزش داده می‌شود و هنرجو از ابتدا با سرعت‌های مختلف در اجرای قطعات مواجه می‌شود. یکی از موارد مهم و موثر ارائه شده در این مجموعه جابه جایی دست‌ها از ابتدای جلد اول است. علاوه بر این سرشار از نکات فنی آهنگسازی است که این کتاب را برای آموزش فنون آهنگسازی نیز مناسب می‌کند. اکثر قطعه‌های این مجموعه دارای بافت پُلیفُنیک می‌باشند و امکان ایجاد آشنایی با کنترپوآن غیرتُنال با رویکرد قرن بیستمی که از ملزومات آهنگسازی معاصر است، را ایجاد می‌کنند.

هیچ مجموعه‌ی آموزشی ادعای کمال مطلق بودن را ندارد و دَری است که نسل‌های آینده می‌توانند با دقت، آگاهی و تجربه از آن عبور کنند و متناسب با نیازهای خود از آن بهره ببرند و در حد توان خود سعی در رفع کاستی‌های آن کنند و به کارآمدی آن بیفزایند، دنیای کوچک مجموعه‌ی بسیار ارزشمندی است که می‌تواند در بخشی از یک متد آموزشی نظام‌مند قرار گیرد؛ اما نیاز به مکمل‌هایی دارد تا تاثیری جامع‌تر ایجاد شود.

از این رو با توجه به تمام مزایای دنیای کوچک این مجموعه جایگزین مناسب و موثری برای کتاب‌های بِیِر، جان تامسون و دیگر کتاب‌ها در آغاز فراگیری موسیقی است؛ اما این موضوع به معنای حذف بِیِر از سیستم آموزش پیانو نیست. چرا که با ژرف نگری در بِیِر به عنوان کتابی که سال‌هاست از آن استفاده می‌شود این گونه به نظر می‌رسد که این کتاب به شرطی که به خوبی تدریس شود، دارای ویژگی‌های مناسبی هم به لحاظ تکنیک پیانو و هم به لحاظ زمینه‌سازی برای آشنایی مقدماتی با مبانی موسیقی دوره‌ی کلاسیک است. البته همه‌ی درس‌های بِیِر دارای تاثیر آموزشی یکسان نیستند، از این رو، در سیستمی که در کتاب هیچ وقت دیر نیست طراحی شده، درس‌هایی که دارای مطلب یا مطالب مهم و نکات آموزشی موثر هستند مورد استفاده قرار گرفته و درس‌هایی که تکراری به نظر می‌رسند یا فاقد مطلب نوینی هستند از مجموعه حذف شده‌اند.

کتاب هیچ وقت دیر نیست شامل سه سطح مقدماتی، متوسطه و پیشرفته است. دوره‌ی مقدماتی این سیستم شامل جلدهای اول و دوم دنیای کوچک از شماره‌ی ۱ تا ۶۶، برای آشنایی با موسیقی نیمه‌ی اول قرن بیستم، بِیِر برای آشنایی با موسیقی دوره‌ی کلاسیک، یک قطعه از آلبوم برای جوانان اثر شومان برای آشنایی با موسیقی دوره‌ی رُمانتیک و یک قطعه از مجموعه‌ی آنا ماگدالنا اثر باخ برای آشنایی با موسیقی دوره‌ی بارُک می‌شود.از آن جا که نظر مولف، حمیدرضا دیبازر، از پیوند بین آهنگسازی و نوازندگی برآمده، متناسب با توان نوازندگی هنرجو، تجربیاتی در زمینه‌ی آهنگسازی نیز برای او در نظر گرفته شده است تا با الهام از یافته‌هایش بتواند گام‌های اول در این زمینه را بردارد.

این روش امکاناتی آماده از جمله ضمیمه‌های آخر کتاب را در اختیار مدرسین محترم موسیقی قرار می‌دهد تا با تشخیص خود هنرجو را با موارد گوناگون فنی، آن گونه که صلاح می‌دانند، آشنا کنند. در عین حال این ضمیمه‌ها به هنرجو این امکان را می‌دهد تا آزادانه و متناسب با نیاز و کنجکاوی خود در امر فراگیری موسیقی فعالانه شرکت کند.

این سیستم به گونه‌ای طراحی شده که هنرجو متناسب با نیاز برای اجرای قطعاتش مباحث نظری را فراگیرد نه بیشتر. پس سعی شده تا حد امکان اطلاعات اضافی و غیر کاربردی در هنگام یادگیری قطعات ارائه نشود. البته برای هنرجوی علاقه‌مند به یادگیری مطالب بیشتر هم سرنخ‌هایی وجود دارد. مطالب نظری در کتاب هیچ وقت دیر نیست جلد اول دوره‌ی مقدماتی به گونه‌ای طراحی شده که برای هنرجویانی که ساز آن‌ها پیانو نیست هم قابل استفاده باشد. در ضمن، برای جلوگیری از شلوغی صفحات، معادل تمامی واژگان تخصصی و اسامی به واژه نامه‌ها و فهرست نام‌ها در پایان کتاب انتقال داده شده است.

ساختار کتاب بر اساس درس‌هایی که در هر گام پیشنهاد شده طراحی شده و نحوه‌ی طراحی محتویات هر گام به گونه‌ای است که عموما روی یک موضوع فنی در قطعات پیانو تمرکز دارد و مطالب نظری برای درک بهتر همان قطعات را ارائه می‌دهد. هر گام الزاما برای یک هفته طراحی نشده اما با توجه به آمادگی هنرجو، خیلی از گام‌ها در یک هفته قابل اجرا هستند. لازم به ذکر است قطعات این مجموعه چون هم در کلید سُل و هم در کلید فا نُت‌نگاری شده‌اند به راحتی می‌توانند به عنوان تمرینات مقدماتی مناسب با هر سازی نیز اجرا شوند.

در این سیستم پیانو ابزار بوده و هدف، انتقال دانش موسیقی و ویژگی‌های شگفت‌انگیز این هنر ناب و البته ارائه‌ی مطالبی برای رفع ابهام از این پدیده در جامعه‌مان و درک بهتر و عمیق‌تر موسیقی علمی است. از این رو برای درک هنرجو از موقعیت خود و امکان کیفیت سنجی هم برای مدرس و هم برای هنرجو در پایان دوره، هنرجو می‌تواند در امتحانی که توسط مدرس خود و با حضور یک هیأت ژوری آکادمیک برگزار می‌شود، شرکت کند و گواهی پایان دوره بگیرد.

کتاب هیچ وقت دیر نیست جلد اول دوره‌ی مقدماتی اثر حمیدرضا دیبازر در ۱۲۴ صفحه همراه با CD توسط نشر ماهور منتشر شده است.