موسیقی ملی ایران و ترانه‌های ملی ایران

ردیف در موسیقی ایران به هفت دستگاه اصلی و پنج مقام فرعی و حدود ۴۹۰ گوشه، که بعضی گوشه‌ها در دستگاه‌های دیگر تکرار شده، مشخص می‌گردد. واضح است که در گذشته دستگاه و گوشه‌های بیشتری وجود داشته که به مرور از بین رفته‌اند. عطاءاله خرم در کتاب موسیقی ملی ایران و ترانه‌های ملی ایران دستگاه موسیقی را به یک درخت و نغمه یا مقام‌ها را به درختچه و گوشه‌ها را به برگ‌های آن‌ها تشبیه کرده است.

هفت دستگاه اصلی عبارتند از: ۱. شور ۲. سه گاه ۳. چهارگاه ۴. همایون ۵. ماهور ۶. نوا ۷. راست پنجگاه. پنج مقام فرعی، ابوعطاء، دشتی و افشاری، بیات ترک و بیات اصفهان که ابوعطاء و دشتی و افشاری و بیات ترک از اجزاء دستگاه شور و بیات اصفهان از ملحقات دستگاه همایون دانسته می‌شود. هر دستگاه با یک یا چند قطعه به نام در‌آمد شروع می‌شود، سپس گوشه‌ها یکی پس از دیگری اجراء می‌شود. معمولا هر گوشه با قطعه ارتباطی به نام فرود به دستگاه اصلی برگشت می‌کند.

در موسیقی ایرانی علاوه بر فواصل موسیقی غرب، از فواصل مخصوص حدود ربع پرده استفاده می‌شود. موسیقی دستگاهی از دو نوع ملودی اصطلاحا سازی (INSTRUMENTAL) و آوازی (VOCAL) ترکیب گردیده. ملودی‌های آوازی، به قسمت‌هایی از دستگاه که خواننده به همراه شعر یا بدون شعر بصورت تحریر اجرا می‌کند اطلاق میگردد. در قسمت‌های آوازی خواننده گوشه‌های مربوط به دستگاه را با اشعار مناسب می‌خواند و نوازنده ضمن همراهی خواننده معمولا پس از پایان هر بیت شعر پاسخ آواز را داده و در فرصت‌های مناسب قدرت نوازندگی خود را ارائه می‌کند.

گردآورنده‌ی کتاب موسیقی ملی ایران و ترانه‌های ملی ایران با توجه به این مسئله که پیانو فاقد ربع پرده است و نت پیانو برای موسیقی ایرانی بسیار محدود می‌باشد با بازنگری و بررسی پیگیر در ردیف دستگاه‌های موسیقی ملی متوجه گردیده است که:

۱. قطعات زیبائی نظیر کرشمه، نصیرخانی و نغمه و غیره... اصولا فاقد ربع پرده می‌باشد و اجرای آن‌ها با پیانو مشکلی ایجاد نمی‌نمایند.
۲. قطعاتی وجود دارد که حذف ربع پرده لطمه‌ای به زیبائی و اصالت آن‌ها وارد نمی‌سازد نظیر پیش درآمد اصفهان و همایون و چهارمضراب همایون و زرد ملیجه و غیره.... این گونه حذف و تغییر در کشور‌هایی نظیر شوروی نیز سابقه دارد.

به‌علاوه علینقی وزیری استاد مسلم موسیقی ملی و صاحب آثاری نظیر کتاب آرمنی موسیقی ایران یا موسیقی ربع پرده و کتاب نگاهی نو به تئوری موسیقی ایرانی، قطعات زیبائی با حذف ربع پرده برای پیانو تنظیم نموده است و همینطور در کتاب دوم تئوری موسیقی خود با حذف ربع پرده‌های چهارگاه بنام چهارگاه فرنگی این روش را صحه گذارده است. همینطور جواد معروفی استاد پیانو و سازنده و تنظیم کننده آهنگ‌های جالب برای پیانو، کلیه آثار خود را با حذف ربع پرده‌ها تنظیم نموده است از جمله: راپسودی اصفهان، چهارگاه، راست پنجگاه و ماهور که حذف ربع پرده‌ها در این قطعات نه تنها لطمه غیرقابل اغماض به این آثار وارد ننموده بلکه باعث شهرت و گسترش و شناسائی این آثار بین توده مردم بخصوص جوانان و حتی بیگانگان گردیده است.

کتاب موسیقی ملی ایران و ترانه‌های ملی ایران با توجه به نکات فوق و رفع نیاز جامعه هنری شامل قطعات مهجور و زیبائی از موسیقی کشورمان می‌باشد ودر بردارنده دو مجموعه: آلبوم شماره ۱، قطعات ضربی از ردیف موسیقی ملی و آثاری از استادان نامی و شماره ۲، محتوی ترانه‌های ملی ایران، ترانه‌هایی که توده مردم آن‌ها را پذیرفته و در غم و شادی خود زمزمه نموده‌اند، همراه با شعر و توضیحات لازم می‌باشد. در تنظیم قطعات نهایت ساده‌نویسی رعایت گردیده که اجرای آن‌ها حتی الامکان برای نوازندگان آسان و بدون اشکال باشد. ضمنا برای نوازندگان سازهای دیگر نظیر تار، سنتور، ویولن و کمانچه که فقط از قسمت ملودی دست راست، شامل سطر های فوقانی، استفاده می‌نمایند راهنمائی‌های لازم گردیده است.

کتاب موسیقی ملی ایران و ترانه‌های ملی ایران گردآوری عطاءاله خرم در ۱۶۰ صفحه همراه با دانلود فایل صوتی توسط نشر پارت منتشر شده است.