کتاب آنا ماگدالنا باخ

دو کتاب آنا ماگدالنا باخ که آلبوم‌های موسیقی خاص خانواده‌ی یوهان سباستیان باخ را تشکیل داده‌اند، قطعاتی با کاراکترهای گوناگون برای ساز و آواز را شامل می‌شوند. این قطعات هم آثاری از باخ و هم آثار دیگر آهنگسازان را دربر می‌گیرند و این دو کتاب همگی به دست خود باخ و گاه همسر او آنا ماگدالنا باخ نوشته شده‌اند. همچنین برخی از صفحات به دست‌خط یک کودک نوشته شده‌اند، که می‌تواند دست‌نوشت یکی از اعضا خردسال خانواده‌ی باخ باشد.

کتاب نخست متعلق به سال ۱۷۲۲ همزمان با اقامت یوهان سباستیان باخ در شهر کوتن می‌باشد و دربر گیرنده‌ی سویین‌های فرانسوی است. کتاب دوم، آنا ماگدالنا باخ که برای علاقه‌مندان ویرایش شده است، متعلق به سال ۱۷۲۵ و به دوره‌ی اقامت این آهنگساز بزرگ در شهر لایپ تسیگ است. این کتاب برای ساز کلاویه‌دار نوشته شده و دارای نمونه‌هایی در سطوح گوناگون از پارتیتا، دو سوییت فرانسوی، پرلود دو ماژور از کتاب اول، کلاویه‌ی تعدیل شده و قطعات بسیار آسانی برای کودکان است.

آثار آهنگسازان دیگر برای کلاویه که در کتاب دوم آمده‌اند عبارت‌اند از: پاستورال اثر کوپرن، منوئت اثر بوم، پنج قطعه از کارل فیلیپ امانوئل باخ، پسر آهنگساز، و چند آهنگ با کاراکتر رقص، که تعلق آن‌ها به یوهان سباستیان باخ از جانب برخی پژوهشگران مورد تردید قرار گرفته است. آثار آوازی، آریا و کرال، که در مجموعه‌ی یاد شده گرد آمده‌اند، برای اجرا در دوره‌های خانوادگی باخ پیش‌بینی شده‌اند. یوهان سباستیان باخ در پایان کتاب دوم برخی اصول باسو کنتینوئو (Generalbal) را بیان کرده است، که به لحاظ آهنگسازی بسیار مهم هستند، اما در کتاب آنا ماگدالنا باخ گنجانده نشده‌اند. چنان‌که پیدا است در زمان باخ آموزش موسیقی نه تنها عبارت از نواختن ساز بوده، بلکه مهارت در نوشتن هارمونی برای ملودی، و دشیفراژ باس شیفره یا باس شماره‌دار جزو این‌ها را نیز شامل می‌شده است. قطعه‌ی شماره‌ی ۱۲ کتاب آنا ماگدالنا باخ دقیقا همان نمونه‌ای است که تکمیل بخش‌های نانوشته‌ی کرال در متن را به شاگرد سفارش می‌کند.

ویرایش کامل کتاب آنا ماگدالنا باخ بار نخست به کوشش ر. باتکا در سال ۱۹۰۶ در پراگ صورت پذیرفت. این ویراست با وجود شایستگی‌های فراوان به علت غلط‌های چاپی زیادی که متن باخ را تحریف کرده، امروزه ما را قانع نمی‌کند. ویراست گ. کلر از کتاب دوم به مناسبت دویستمین سالگرد در گذشت باخ در لایپ تسیگ به سال ۱۹۵۰ انتشار یافت؛ این ویراست و به ویژه ویراست لایپ تسیگ مربوط به سال ۱۹۵۷ با نگارش گ. فون دادلسن که براساس متن دست‌نوشت باخ تنظیم شده، بسیار معتبر و بی‌نقص است. در ویراست حاضر از کتاب دوم آنا ما گدالنا باخ، دستنوشت ویراسته‌ی آهنگساز به جز قسمت‌های زیر، به طور کامل به چاپ رسیده است:

شماره‌های ۱ و ۲ (پارتیتاهای لا مینور و می مینور)؛ شماره‌ی ۲۹ (پرلود دو ماژور از کتاب اول کلاویه‌ی تعدیل شده)؛ شماره‌های ۳۰ و ۳۱ (سوییت‌های فرانسوی ر مینور و دو مینور)؛ و شماره‌ی ۳۸ (تکرار نا کامل شماره‌ی ۳۴). آثار ذکر شده از دیر باز به عنوان بخش‌های ترکیبی دوره‌ی پارتیتاها، سوییت‌های فرانسوی، پرلود و فوگ از مجموعه ی کلاویه ی تعدیل شده، شناخته شده‌اند. آریای شماره‌ی ۲۶ را بعدا باخ به عنوان تم اصلی برای آریا و ۳۰ واریاسیون که بیشتر به نام واریاسیون‌های کلدبرگ معروف شده، به کار برده است.

شماره‌های قطعات در کتاب آنا ماگدالنا باخ همانند ویراست کلر، همخوان با ویراست آکادمی انجمن باخ در کتاب آنا ماگدالنا باخ آورده شده‌اند. کلر تقریبا همه‌ی قطعات دوصدایی این مجموعه را با هارمونی تکمیل کرده است. بی‌شک، آنچه در نسخه‌ی اصلی به صورت دوصدایی در شماره‌های ۱۳a و ۱۳ b(لید)، ۲۰b(آریا)، ۲۵ (آریا)، ۳۳ (آریا)، ۳۷ (آریایی از جووانینی)، ۳۹ (کرال)، ۴۰ (آریا) و ۴۲ (کرال) آمده است، به تکمیل هارمونی نیاز دارند. قطعات شماره‌ی ۲۵، ۳۷، ۳۹b ، ۴۲ در کتاب آنا ماگدالنا باخ از روی ویراست کلر آورده شده است. قطعات شماره‌ی ۱۳a، ۱۳b، ۲۰b، ۳۳، ۴۰، به طور کامل با یکی دو مورد استثنا به صورت سه صدایی چاپ شده‌اند و صدای میانی نیز به آن اضافه شده است. شماره‌های ۳، ۴، ۵ ، ۷، ۹، ۱۶، ۲۱، ۳۲، ۳۶، و ۴۱ از پارت اضافه شده‌ی میانی، آزاد شدند؛ این پارت‌های اضافی باعث سنگینی و عدم شفافیت ساختار متن می‌شدند، لذا این قطعات در شکل اصلی یعنی به صورت دوصدایی چاپ شده‌اند.

در نیمه‌ی اول قرن هجدهم در آلمان، چاپ و نشر لیدهای تکخوانی یا سولو و همسرایی یا کر در دو خط حامل بدون تفکیک پارت آواز از پارت ساز و بدون خط حامل اضافه، امری معمول بود. اگر لید توسط آواز با همراهی ساز کلاویه‌دار اجرا می‌شد، همراهی کننده، هم پارت ملودی و هم پارت همراهی را اجرا می‌کرد و هنگامی که تک‌خوان یا گروه همسرایان حضور نداشت، لید یا ترانه را همچون قطعه‌ای برای کلاویه‌ی تنها اجرا می‌کرد. کتاب آنا ماگدالنا باخ در این قطعات با هدف مهیا ساختن قطعات آوازی و آسان در اجرا برای پیانیست‌های جوان، حداقل ممکن از صداهای میانی را جای داده است. بعضی قطعات آوازی (شماره های 34، 35، 37) برای استفاده به عنوان قطعات تکنوازی پیانو پیش‌بینی نشده‌اند و در این ویراست تنها به قصد کامل بودن مجموعه‌ی حاضر گنجانده شده‌اند، و نمونه‌هایی به جا مانده از دورانی در تاریخ موسیقی هستند که فرهنگ و رسم آوازخوانی خانوادگی با همراهی کلاویه امری مرسوم بود. به همین دلیل کتاب آنا ماگدالنا باخ قطعه‌ی پاستورال کوپرن را به طور ساده‌تر در مقایسه با نسخه‌ی اصلی منتشر کرده است. هنگام اجرای آثار آوازی باخ و همچنین پرلود کرال او، این نکته را نباید از نظر دور داشت که علامت در این قطعات به معنای توقف موقت، آن چنان که امروزه تجربه می‌شود نیست، بلکه این علامت به پایان سطر شعر یا مصراع اشاره دارد. برای راحتی اجرا، پارت مربوط به دست راست تمام قطعات با کلید سل نوشته شده‌اند. (باخ بعضا از کلید سوپرانو استفاده می‌کرد.)

همه‌ی قطعات کتاب آنا ماگدالنا باخ به استثنای شماره‌های ۶، ۱۲، ۳۴، ۳۵، ۳۷، ۳۹a با انگشت‌گذاری و فرازبندی‌های مفصل و راهنمایی‌های دینامیک کامل شده‌اند. همچنین باخ گذر انگشتان از بالای یکدیگر را به صورت ضربدری دوست داشت و در تجارب اجرا و نیز در آموزش از آن بهره‌ها می‌برد. نمونه‌ای از انگشت‌گذاری باخ در کتاب حاضر به شرح زیر می‌باشد.

خطوطی که در کتاب آنا ماگدالنا باخ گذاشته شده‌اند غالبا جنبه‌ی فراز (phrase) یا عبارت دارند. همه‌ی نت‌هایی که خط اتصال و یا هیچ علامت دیگری ندارد به شکل پورتامنتو اجرا می‌شوند. در آغاز هر اثر، دستورها و اصطلاحاتی جای داده شده‌اند که در بیشتر موارد کاراکتر اثر مربوط را معین می‌سازند، نه سرعت آن‌ها را. انتقال درست کاراکتر موسیقی مهم‌تر از نگه داشتن این و یا آن تندا یا تمپو در تبادل صداها است. آرایه‌های گوناگونی که در متن کتاب آنا ماگدالنا باخ جای دارند با جدول رمز گشایی آرایه‌ها که خود باخ در دفتر نت پسرش ویلهلم فریدمان نوشته است (ص...)، مطابقت می‌کند.

کتاب آنا ماگدالنا باخ ویرایش ل. ای. رویزمان ترجمه دلبر حکیم آوا، میربابا میررحیم در ۶۴ صفحه همراه با CD توسط نشر ماهور منتشر شده است.