ریتم خوانی و ریتم شناسی

از بخش‌های مهم علم موسیقی که مسلما بشر اولیه ابتدا از طریق آن با موسیقی آشنا شده است ضرب‌آهنگ یا همان ریتم در موسیقی است چرا که انسان با وجود تنها یک صدا و تغییرات زمانی در وجود و نبود آن صدا به راحتی می‌تواند خلق ریتم نماید. پس یکی از ابتدایی‌ترین و البته مهم‌ترین ملزومات شناخت موسیقی آشنایی با ریتم‌های مختلف آن است. علم ریتم‌خوانی مقوله‌ای است که پیرامون حرکت سیال نت‌های موسیقی در قالب وزن‌های متفاوت ورای در نظر گرفتن ملودی و آهنگ آن بحث و بررسی می‌نماید و هر شخصی که به نحوی با موسیقی ارتباط دارد لازم است که با این علم آشنایی داشته باشد. تاکنون پیرامون فهم و درک ریتم در موسیقی کتاب‌های بسیاری به رشته تحریر درآمده است که در جای خود شایسته تقدیر است ولی نکته تاسف آمیز این است که، در این زمینه هرکدام از این کتاب‌ها برگرفته از آموخته‌های نگارنده‌های آن بوده و هیچ اقدامی برای استانداردسازی این شیوه‌های مختلف صورت نپذیرفته است.

مسلما چون ریتم در موسیقی ساختار تقسیمات زمانی صداها و سکوت‌ها می‌باشد، لذا نگاه داشتن این تقسیمات زمانی به شیوه‌های مختلفی امکان‌پذیر است که بسیاری از این روش‌ها هر چند برای افراد مسلط به موسیقی قابل درک است اما برای مبتدیان، بسیارسخت و یا غیرقابل درک بوده و آموزش‌دهندگان نیز در انتقال آن چه به صورت حضوری و چه به صورت نگاشته شده با مشکلات فراوانی مواجه می‌باشند. شیوه‌هایی همچون روش‌های حسی، حرکت پا و پا کوبیدن، روش‌های شمارشی مختلف، روش‌های واژه گفتاری سنتی و... همگی از یک زمان‌بندی مشخص بطور مشترک سخن می‌گویند ولی عدم استاندارد‌سازی این شیوه‌ها اغلب مواقع آموزش گیرنده‌هایی را که به طور اتفاقی با بیش از یک روش آشنایی پیدا می‌کنند، دچار سردرگمی، مشکلات در درک و فهم قال‌ های ریتمیک و در برخی از موارد نیز دلسرد می‌کند. گو اینکه بسیاری از این روش‌ها، قالب‌های حسی خاصی داشته که به آسانی قابل انتقال و قابل نگارش نمی‌باشند.

در بسیاری از مواقع مشاهده می‌شود که آموزش‌دهندگان از هجاهای لفظی هم وزن برای نگهداری زمان دو نت غیر هم وزن مثل چنگ و دولاچنگ استفاده می‌کنند، مانند ت برای چنگ و ت برای دولاچنگ و حتی همین شیوه را در مکتوبات خود نیز منظور می‌نمایند بدون در نظر گرفتن این نکته که بهره‌برداران این مکتوبان در بسیاری از موارد اشخاصی هستند که در زمینه موسیقی و ریتم‌خوانی یا در حد مبتدی بوده و یا آماتورهایی هستند که با ریتم‌ها و نت‌ها یا کلا بیگانه بوده و یا آشنایی مختصری دارند. همین حالت را در شمارش‌های همسان و یا کوتاه و بلند نمودن زمان پا کوبیدن و برخی از شیوه‌های دیگر نیز می‌توان مشاهده کرد. این امر سبب شده است که بسیاری از هنرجویان رشته‌های ملودیک بخش موسیقی، در اجراهای ریتمیک با مشکل مواجه شده و اکثر آن‌ها ریتم‌های مختلف را در اجراهای مکرر بصورت حسی یا به عبارت دیگر بصورت گوشی یا سینه به سینه بیاموزند، حتی برخی از این هنرجویان با بسیاری از ریتم‌ها با اسامی نادرست آشنا شده‌اند مثلا بسیاری از افراد ریتم سه چهارم را با نام شش هشتم سنگین می‌شناسند.

در ریتم‌شناسی هرچند که این مقوله به توانایی‌های شنوایی و ذهنی افراد بستگی دارد ولی در کتاب ریتم خوانی و ریتم شناسی سعی شده است که قالب‌های تئوریک آن بخصوص در زمینه شدت و ضعف نت‌ها و ضرب‌های ریتم‌های مختلف موکدا بازگو و تکرار گردد. هدف از انتشار کتاب ریتم خوانی و ریتم شناسی ایجاد مجموعه‌ایست که قادر به آموزش ریتم‌خوانی بدون نیاز به پشتیبانی معلم برای هنرجویان مبتدی باشد. در زمینه روش‌های ریتم‌خوانی ارائه شده در این مجموعه روش تقطیع اوزان عروضی آقای دکتر شمیسا در کتاب آشنایی با عروض و قافیه موثر بوده است.

کتاب ریتم خوانی و ریتم شناسی اثر اردشیر بزرگ نیا در ۱۵۲ صفحه توسط نشر هنر و فرهنگ منتشر شده است.

.