فریاد خزان ۲

کتاب حاضر تحت عنوان فریاد خزان دومین کتاب از مجموعه آثار بی کلام جواد بطحایی، شامل ده قطعه در شور و افشاری راست کوک است. از این میان، شش قطعه از پیش ساخته شده با آوازها و ضربی‌های بداهه دیگر طی دو اجرا در سال ۱۳۸۸، برحسب آن و حال نوازنده، که از شرایط مؤثر بر اجرا در نوازندگی مبتنی بر بداهه در موسیقی مشرق زمین است، با بیان احساسی توأم با مهر و احترام به استاد فرامرز پایور، «به یاد گذشته» ضبط، و سپس با عنوان آلبوم فریاد خزان توسط مؤسسه فرهنگی هنری نوای شبدیز منتشر شده است.

توضیح درباره قطعات مندرج در کتاب فریاد خزان:
۱. قطعات شود: در قطعات کتاب حاضر تنها قطعه مستانه به صورت بداهه اجرا شده است و بقیه قطعات به مرور زمان ساخته شده‌اند.
«فتح کوروش» نخستین اثر این کتاب در آواز شور است که فضایی بدیع را در اجرای شور می‌نمایاند. در این قطعه مد اصلی شور، با توالی نت‌های دو، ر، می‌کُرُن، فا، سُل به خوبی و تفصیل نشان داده شده و از اشاره به شور چهارم فوقانی (شهناز) پرهیز شده است. همسانیِ کوکِ سیم‌های زرد و سفید گستره‌ی قابل اجرای مد اصلی شور را بیشتر کرده و اجرای فیگورهای سکانسی به طور متوالی بر سیم‌های زرد و سفید موجب غنای رنگ آمیزی صوتی قطعه شده است.
در میانه قطعه توالی نت‌های دو، ر، می بل، فا، سُل، لابمل، سی‌بمل، دو فضایی شبیه به گام مینور تئوریک را تداعی می‌کند که در اجرای شور بدیع جلوه کرده است. همچنین تغییرات متریک از شش ضربی به چهارضربی و در فرود بازگشت به شش ضربی موجب تنوع ریتمیک اثر شده است.

در دومین قطعه، «نبرد داریوش»، تأثیر آهنگساز از جملات چهارمضراب شور استاد حبیب سماعی، مندرج در کتاب‌های ردیف سنتور ابوالحسن صبا و ردیف حبیب سماعی، به خوبی شنیده می‌شود و در عین حال پایه‌ی اثر متناسب با نامش حالتی حماسی را تداعی می‌کند. در اینجا نیز برای نمایاندن مد اصلی شور نت‌های رِ در سیم‌های زرد و سفید بکار کوک شده‌اند و اشاره به شهناز با رکُرُن پشت خرک سفید انجام شده است.

«به یاد گذشته» در اجرای لوح فشرده همراه کتاب با نواختن درآمد شورانگیز حبیب سنتور و دکلمه شعر نوستالژیک نوذر پرنگ با بیان پرمهر آهنگساز آغاز شده است. نکته قابل توجه در به یاد گذشته برگردان جملات متر آزاد آواز در قالب متریک و به عبارتی، ضربی کردن آن‌هاست که گاه با نوشتن اصطلاح (سرعت به اختیار نوازنده) adlib به اجرای درمتر آزاد سوق می‌یابند. در این قطعه نیز تغییرات متناوب متریک شش ضربی و چهارضربی، همچنین تغییر به دوضربی در اواخر قطعه و اتمام اثر در چهارضربی و متر آزاد موجب تنوع متریک شده است.
از دیگر قطعات شور می‌توان به مستانه و خون عاشقان اشاره کرد.

۲. قطعات افشاری: عنوان‌های «فریاد» خزان، «فغان»، «پریش» و رنگ «مجنون» همگی حاوی مضامینی هستند که آواز افشاری به خوبی تداعی کننده آن‌هاست و انتخاب آن‌ها نشان از معرفت آهنگساز نسبت به موسیقی ایرانی دارد؛ آوازی که به توصیف روح الله خالقی برای تداعی مضامینی چون هجر، فراق ، آلام و برکشیدن فریادی از سینه بهترین است. فریاد خزان ، پریش و رنگ مجنون در آلبوم فریاد خزان: تکنوازی سنتور جواد بطحایی به یاد استاد فرامرز پایور با سنتور لاکوک نواخته شده‌اند. در لوح فشرده همراه کتاب سه قطعه فغان، پریش و رنگ مجنون برای نخستین بار به صورت اجرای گروهی به منظور جلوه بیشتر زیبایی این آثار درج شده است.
ساخت قطعه «فریاد خزان» چند سال به طول انجامیده است. شانزده سطر اول این قطعه حاوی جملاتی ده ضربی است که استفاده از آن در اجرای موسیقی دستگاهی بدیع است. پس از آن، قطعه به طور متناوب چهارضربی و شش ضربی در تغییر متریک است، سپس در عراق افشار بین دوضربی و چهارضربی در تناوب، و در پایان بین شش ضربی و چهارضربی در تغییر است و در گوشه رهاب خاتمه می‌یابد.
کوک سنتور برای اجرای این قطعه نیز شایان توجه است: در اجرای این قطعه خرک‌های هفتم، هشتم و نهم سیم زرد به جای آنکه به طرز معمول به صورت رکُرُن، می‌بمل و فا کوک شوند به صورت رکُرُن، ربکار و می‌بمل وخرک هفتم سیم‌های سفید به صورت ربکار در جلوی خرک، و رکُرُن در پشت خرک کوک شده است تا نغمه متغیر رکُرُن هم در محدوده سیم‌های زرد و هم در محدوده سیم‌های سفید مهیا باشد و اجرا با پرش‌های ملودیک به اکتاو بم‌تر یا زیرتر به منظور تأمین نغمه متغیر صورت نگیرد.

«فغان» پیش درآمدی دوضربی است. در پایان صفحه دوم و در صفحه سوم نت این قطعه موتیف نیشابورک در گوشه عراق افشار با دگره‌ای ریتمیک چندبار تکرار شده است. غنای ملودیک در جمله‌ی این مقدمه حضوری پررنگ و منسجم دارد به گونه‌ای که هر جمله پیوندی احساسی و منطقی با جمله قبل و بعد از خود دارد و وحدت اجرا از ابتدا تا پایان به خوبی نمایان است.

«پریش» چهارمضراب پرسرعتی (سرعت واحدضرب: ۱۹۲) در عراق افشار با پایه‌ای متداول (راست، چپ، راست، راست، چپ) است و در نغمات یازده خط ابتدای آن تاثیراتی از چهارمضراب قرایی فرامرز پایور شنیده می‌شود. از سطر هفدهم این قطعه ریتم پایه چهارمضراب عوض می‌شود و نت ابتدای پایه به صورت دراب پرش‌دار (مضراب پران) اجرا می‌شود به قسمی که دو نت اول برای خرک دوم سیم سفید، و نت سوم بر یکی از سیم‌های زرد اجرا شده است. این قسمت از چهارمضراب از غنای ملودیک بیشتری برخوردار است.

«رنگ مجنون» رنگ زیبایی با پایه سه‌تار است. این پایه ابتدا توسط پرویز مشکاتیان به تاثیر از ساز سه تار در نواختن سنتور راه یافت و در آثار وی به وفور مورد استفاده قرار گرفت. برای اجرای آن خرک اول سیم زرد برابر نت دو کوک می‌شود. در اجرای گروهی مندرج در لوح فشرده کتاب فریاد خزان این پایه را به طرزی هوشمندانه سه‌تار می‌نوازد.

ضمیمه کتاب فریاد خزان حاوی بخش دوم مصاحبه ناشر با جواد بطحایی درباره تصنیف‌های ساخته شده توسط این آهنگساز و نیز معرفی مجدد آلبوم‌های صوتی منتشر شده از اوست.

کتاب فریاد خزان اثر جواد بطحایی در ۸۸ صفحه همراه با CD توسط نشر خنیاگر منتشر شده است.