درویش خان

در سال ۱۲۵۱ شمسی در یکی از خانواده‌های متوسط تهران پسری زاده شد که نامش را «غلامحسین» نهادند. حاجی بشیر طالقانی پدر غلامحسين «سه تار» می نواخت. به همین مناسبت وقتی فرزندش به سنین ده، یازده رسید او را به «دسته موزیک دارالفنون»، سپرد ... در این ایام وی به خط بین المللی موسیقی (نت) و وزن‌های مختلف آشنا گشت.

تکیه کلام حاجی بشیر در هنگام نامیدن دوستان کلمه «درویش» بود که بعدها مکمل نام غلامحسین گشت و عنوان خانوادگیش شد. وی نزد مردم به درویش‌خان نیز شهرت داشت. او یکی از نوازندگان خردسالی بود که به عنوان طبال به عضویت دسته موزیک عزیزالسلطان در آمد و با درباریان شهور گشت. در این بین رفته رفته مهر خاصی به «تار» پیدا کرد و دروس مقدماتی را نزد پدرش آموخت و پس از مدتی به محضر درس آقا میرزا عبدالله و آقا حسینقلی راه یافت و به فراگرفتن تار و سه‌تار پرداخت. وی به تار مهر شدیدی می ورزید و جدا به نواختن تار پرداخت و بهترین شاگرد آقاحسینقلی شد.

درویش‌خان به دستگاه موسیقی ایرانی احاطه کامل داشت، مضرابی قوی و ریز داشت و چون در مدرسه موزیک نظام تعلیم دیده بود و با نغمات اروپائی آشنایی داشت، آن‌ها را با تکنیک خاصی در تار می‌نواخت که این شیوه نوازندگی‌اش نوظهور و بديع به نظر می‌آمد و برخلاف رسم متعارف واجد شور و هیجان بود.

او تحولاتی در موسیقی ایران پدید آورد که از میان آن‌ها خلق فرم پیش درآمد، ضربی نمودن آوازهای ردیف و مستقل نمودن فرم چهارمضراب را می‌توان نام برد. یکی دیگر از اقدامات مهم او اضافه کردن سیم ششم به تار بود که با این کار، این ساز کامل‌تر شد. درویش‌خان به وسیله کمال السلطنه پدر ابوالحسن صبا به شعاع السلطنه پسر مظفرالدین شاه معرفی شد و همراه او به شیراز رفت و در آنجا با دختری به نام قمر وصلت کرد و پس از آن که مورد غضب شعاع السلطنه قرار گرفت به تهران آمد و در منزل خود کلاس موسیقی دایر نمود و به تعلیم تار پرداخت. درویش خان با عارف قزوینی آشنایی پیدا کرد و در سلک اخوان صفائی در آمد و در انجمن اخوت ارکستری به وجود آورد.

درویش خان دوبار برای پر کردن صفحه به اروپا رفته است و پیش درآمدهای زیادی در ریتم‌های مختلف ساخته و رنگ و تصنیف‌های زیادی نیز در دستگاه‌های مختلف ابداع نموده است. درویش در شب چهارشنبه دوم آذرماه ۱۳۰۵ شمسی در اثر برخورد درشکه‌اش با اتومبیل و ضربه‌ای که به او وارد شده بود درگذشت و در آرامگاه ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.