تئوری موسیقی

هر شغل و یا هر کار هنری به مجموعه ای از معلومات یا تئوری های خاص خود نیاز دارد. در هنر موسیقی هم نوازندگان، آهنگسازان، رهبران ارکستر و همه عزیزانی که در این رشته تحصیل و کار می کنند، لازم است با تعریف ها یا تئوری آن آشنا باشند. علی اکبر قربانی با دقت و تحقیقات فراوان و با بهره گیری از منابع معتبر، مباحث مختلف موسیقی را با زبانی ساده و در عین حال جامع در کتاب مفاهیم بنیادی تئوری موسیقی بیان داشته و فراگیری آن را برای علاقمندان این درس، آسان کرده است.

مبحث تئوری موسیقی که درکتاب مفاهیم بنیادی تئوری موسیقی بیان شده است حاصل چندین قرن تجربه و تلاش آهنگسازان و موسیقی‌دانان غربی در حوزه موسیقی کلاسیک است. تلاش برای ثبت موسیقی، قبل از دوره‌ی رنسانس (در قرون وسطی ) در اروپا آغاز شد و طی سالیان سال، قواعد آن روند تکاملی خود را طی کرده است، به طوری که امروزه شکل جهانی به خود گرفته و تقریبا همه ملل مختلف دنیا با هر سبک و نوع موسیقی برای فراگیری و نگارش آن، از همین شیوه بهره می‌برند و به عنوان خط بین المللی و یک زبان مشترک در کل دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. ما ایرانیان نیز از این قاعده مستثنی نیستیم و از اواخر دوره قاجا که نت‌نگاری به شیوه غرب وارد فرهنگی موسیقایی ما شد، اغلب علاقمندان و استادان، در آموزش موسیقی کلاسیک یا موسیقی دستگاهی ایران نیز از همین شیوه استفاده کرده‌اند.

متأسفانه از چگونگی موسیقی از اولین دوران تمدن ایران، اطلاعات چندان دقیقی در دسترس نیست. آنچه از مستندات تاریخی پیداست، در قرن‌های یکم تا نهم هجری، ایرانیان نیز شیوه‌ای از نت‌نویسی، مبتنی بر حروف ابجد داشته‌اند. شناسایی این نغمه‌ها و محاسبه و تطبیق آن‌ها با نت‌های موسیقی به شیوه بین المللی به وسیله محققین موسیقی ایران مانند مخبرالسلطنه هدایت در کتاب «مجمع الأدوار»، روح الله خالقی در کتاب «نظری به موسیقی (بخش دوم)» و دکتر مهدی برکشلی در کتاب «شرح ردیف موسیقی ایران» صورت گرفته است. راز و رمز قطعات موسیقی قدیم ایران نیز، که با حروف ابجد به همراه شماره نقرات در کتاب‌هایی مانند «الأدوار» و «رساله شرفیه» صفی الدین ارمویه و «جامع الألحان» عبدالقادر مراغی به چاپ رسیده و در هاله‌ای از ابهام قرار داشتند به وسیله فرهاد فخرالدینی کشف و به شیوه بین المللی نت‌نگاری شده‌اند.

اما سالیان سال شیوه آموزش و فراگیری موسیقی در ایران به شکل سینه به سینه و از طریق به خاطر سپردن نغمه‌ها صورت می‌گرفت و نت‌نویسی به شیوه غربی در سال ۱۲۴۷ شمسی با ورود چند موزسین فرانسوی که در راس آن‌ها ژان باتیست لومر قرار داشت، وارد ایران شدند تا این که در نیمه نخست قرن بیستم علینقی وزیری که آموزه‌های موسیقی خود را در فرانسه و آلمان به پایان رسانده بود در سال ۱۳۰۲ شمسی مدرسه عالی موسیقی را در تهران تأسیس کرد و با افزودن چند علامت موسیقایی، شیوه‌ی نت نویسی غربی و آموزش آن را به شکل رسمی وارد موسیقی ایران کرد.

چند نکته درباره‌ی کتاب مفاهیم بنیادی تئوری موسیقی:
۱. موسیقی، هنری بسیار پیچیده بوده و دارای مباحث علمی فراوان است. هدف این کتاب، صرف آشنایی با مفاهیم اولیه موسیقی است که دانستن آن‌ها برای همه هنرجویان موسیقی، اعم از نوازندگان آهنگسازان و خوانندگان الزامی است.
۲. در این کتاب مفاهیم بنیادی تئوری موسیقی سعی شده با جامع‌ترین توضیحات و با پرهیز از زیاده گویی، مطالب مختلف مورد بررسی قرار گیرند و شیوه‌های ساده و کاربردی که معلمان پس از سال‌ها تجربه کسب می‌کنند، به هنرجو انتقال داده شوند.
۳. نوآموزان رشته‌های مختلف موسیقی، می‌توانند فقط فصل‌ها یا بخش‌های مورد نیاز خود را با توجه به پیشنهاد و توصیه معلم مربوطه مطالعه کنند و خواندن کل مباحث این کتاب برای آنان الزامی نیست.
۴. فصل‌های کتاب مفاهیم بنیادی تئوری موسیقی به ترتیبی چیدمان شده‌اند که فراگیری هر فصل، هنرجو را برای آشنایی با مبحث بعدی آماده می‌کند، اما بخش‌هایی از فصل نهم (قواعد مرسوم نت‌نویسی می‌توانند به ترتیب زیر در فصل‌های دیگر گنجانده شوند:
- حامل، خطوط اضافه، نت، دسته نت و پرچم‌ها، در فصل دوم،
- شاهین‌ها، شاهین‌گذاری بر اساس ریتم، وضعیت عمودی و فضاگذاری رتمبک، در فصل سوم
- حالت‌های بیانی و علائم آرتیکولاسیون در فصل هفتم
۵. تمرین‌های کتبی و عملی در پایان هر فصل آزمونی ضروری برای تکمیل و درک مفاهیم هر فصل می‌باشند. بهترین شیوه برای حل تمرین‌های عملی، نواختن آن‌ها روی ساز پیانو است. اگر چه کتاب مفاهیم بنیادی تئوری موسیقی می‌تواند شکل خود آموز داشته باشد، اما بهتر است درستی یا نادرستی حل تمرین‌ها توسط یک استاد موسیقی بررسی شود.
۶. معادل فارسی اصطلاحات موسیقی در کتاب آورده شده اند، اما اغلب این اصطلاحات به همان شکل اولیه خود رایج هستند و به کار بردن معادل فارسی آن‌ها الزامی نیست.
۷. در این کتاب از تمرین‌های کتاب «تئوری مقدماتی موسیقی»، نوشته اسپاسبین و کتاب «عناصر موسیقی» نوشته رلف تورک نیز استفاده شده است.

کتاب مفاهیم بنیادی تئوری موسیقی اثر علی اکبر قربانی ویرایش مریم تحویلداری در ۱۸۰ صفحه توسط نشر هم آواز منتشر شده است.