مرتضی نی داود

مرتضی خان نی داود فرزند بالاخان (معروف به بالاخان ضرب گیر) و نوه‌ی یحیی خان در سال ۱۲۷۹ شمسی در خانواده‌ای که شغل اصلی آن‌ها موسیقی بود دیده به جهان گشود. بالاخان پس از کشف ذوق و استعداد مرتضی خان، او را نزد رمضان ذوالفقاری برد. مرتضی خان به مدت هفت ماه تحت تعلیم رمضان ذوالفقاری قرار گرفت و سپس نزد آقا حسینقلی رفت و به مدت دو سال و نیم نیز از آموزش‌های این استاد بهره جست. بعد از آقا حسینقلی نزد درویش خان رفت و مدت سه سال نیز از تعلیمات ایشان بهره گرفت. در همین کلاس بود که موفق به اخذ مدال تبرزین طلایی که منحصر به بهترین شاگردهای درویش خان بود نایل آمد.

مرتضی خان مجوز رسمی برای کلاس‌های تدریس خود را از وزارت معارف و صنایع مستظرفه کسب نمود و اسم آن را به احترام استادش، «درویش» نام‌گذاری کرد. از شاگردان شناخته شده‌ی ایشان می‌توان از حسین سنجری، اسماعیل کمالی و قمرالملوک وزیری نام برد.

وی از شروع و آغاز کار رادیو با این سازمان همکاری داشت و با هنرمندانی چون قمرالملوک وزیری، ادیب خوانساری، بنان، ملوک ضرابی، روح انگیز، جواد بدیع زاده، روح بخش، صبا، مرتضی محجوبی، حبیب سماعی، ابراهیم منصوری، عبدالحسین شهنازی و حسین تهرانی برنامه‌های زنده اجرا کرده است. بعضی از برنامه‌های ضبط شده‌ی ایشان نیز بر روی صفحات شرکت‌های هیزمسترویس، یلیفون و ادئون موجود می‌باشد. از آثار معروف ایشان می توان پیش درآمد ماهور، اصفهان و تصانیف «مرغ سحر»، «آتش دل» و «بس کن ای دل» را نام برد.

همکاری مرتضی خان با رادیو تا سال ۱۳۳۴ ادامه داشت. ایشان پس از کناره‌گیری از رادیو به تجارت آزاد مشغول شدند و آخرین کنسرت خود را در سال ۱۳۳۸ به یاد یار دیرین خود «قمر» برگزار نمود. سازمان رادیو در سال ۱۳۴۸ برای ضبط یک دوره‌ی کامل از ردیف‌های موسیقی اصیل ایرانی، از مرتضی خان دعوت به عمل آورد. این کار در حدود دو سال به طول انجامید و ایشان تمامی دستگاه‌های موسیقی را در ۲۹۷ گوشه اجرا کردند. قرار شد مبلغ قابل ملاحضه ای به عنوان دستمزد به ایشان بدهند ولی مرتضی خان آن را نپذیرفت و اعلان داشت « این هدیه از طرف من برای ملت ایران است.» به مناسبت این کار پر ارزش از طرف رئیس وقت سازمان رادیو و تلویزیون ایران لوح تقدیری به ایشان هدیه داده شد. همچنین در سال ۱۳۵۵ نیز مراسم تقدیری در تالار رودکی برای ایشان ترتیب داده شد و نشان درجه پنجم حکومتی به ایشان اعطا گردید. وی ۳۱ جولای ۱۹۹۰ برابر با ۹ مرداد ۱۳۶۹ شمسی در نزدیکی شهر سانفرانسیسکو دار فانی را وداع گفت.