ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی

کتاب ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی، به روایت مهدی صلحی، بی هیچ تردیدی از محکم‌ترین و معتبرترین اسناد موسیقی دستگاهی است. برای درک این واقعیت باید در مسیر تاریخ اندکی به عقب برگشت. موسیقی ایران که تا قبل از دوران قاجاریه مبتنی بر نظام دوازده مقامی بوده، از دوره‌ی ناصری به بعد تبدیل شد به ردیف هفت دستگاه. در کتاب ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی به چگونگی تبدیل نظام دوازده ‌مقامی موسیقی ایران به هفت‌ دستگاه و نظریات موسیقیدانان برجسته‌ی متقدم، به ‌ویژه مهدی صلحی (منتظم‌الحکما)، در این باره پرداخته شده است:
‍۱. فرصت شیرازی (فرصت الدوله، ۱۲۳۱-۱۲۹۹ شمسی)، که خود موسیقی‌شناس و شاعر و ادیب و دانشمند بود، از همان دوران ناصر الدین شاه که هفت دستگاه جایگزین دوازده مقام شد، با جدیت و پشتکار به تحقیق درباره‌ی علت این جایگزینی پرداخت و با استادان موسیقی آن زمان به گفت و گو و جست و جو همت گماشت ولی دلایل و توضیحات آنان را قانع کننده نیافت. سپس با مهدی صلحی (منتظم الحکما) آشنا شد و مشکل را با او مطرح کرد و با توضیحات که از او شنید مشکل حل شد و قانع گردید.

۲. مهدیقلی هدایت (مخبرالسلطنه، ۱۲۴۰-۱۳۲۴ شمسی) درباره موسیقی قدیم و جدید ایران به کشفیات مهمی دست یافته است که چند نکته‌ی آن درکتاب ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی از دو کتاب پر ارزش او، مجمع الادوار و خاطرات نقل می‌شود. لازم به ذکر است که کتاب مجمع الادوار کلید فهم موسیقی مقامی قدیم ایران و مفتاح رمز انتقال آن به نظام هفت دستگاه است ولی این عیب را دارد که سبک نگارش مخبرالسلطنه بسیار موجز و ادبی، یعنی بیرون از دایره‌ی افهام امروزی است.

۳. برای پایان دادن به این مبحث، گفتاری هم از استاد روح الله خالقی نقل خواهد شد.

از مجموع گفتارهای مزبور از سه استاد نسل گذشته نتایج زیر به دست می‌آید:
اول: ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی، به روایت صلحی و با نت‌نگاری مخبرالسلطنه، که در کتاب ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی چاپ شده است، معتبرترین روایتی است که بدون هیچ گونه تحریف یا تغییر مستقیما از منابع دست اول منتقل شده است.
دوم: متن ردیف هفت دستگاه امروزی با الحان دوازده مقام قدما اختلاف بنیادی ندارد اختلاف فقط صوری است، یعنی مربوط به طرز دسته‌بندی گوشه‌ها و نغمه‌ها و گسترش آن‌ها است.
سوم: به دلیل اینکه استاد بزرگ، مرحوم موسی خان معروفی، برای تدوین مجموعه‌ی ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی ، از روایت صلحی نیز استفاده نموده و تعداد زیادی از گوشه‌های ردیف او در ردیف خود وارد کرده است، از این رو هر جا در کشف رمز نت‌نگاری مخبرالسلطنه اشکالی ایجاد شود مقایسه و تطبیق با ردیف معروفی مشکل را حل خواهد کرد.
چهارم: از آنجا که مخبرالسلطنه در روش نت‌نگاری خود علائم خاصی ابداع کرده است لذا جزوه‌ی دستور ابجدی نوشته‌ی مخبرالسلطنه که حاوی این علائم و شرح آن‌ها است ضمیمه‌ی این کتاب منتشر شده است تا در کشف علائم نت‌نگاری اختصاصی مخبرالسلطنه مشکلی پیش نیاید.

کتاب ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی به روایت مهدی صلحی منتظم الحکما نغمه نگاری مهدیقلی هدایت مخبرالسلطنه با مقدمه‌ی داریوش صفوت در ۳۹۲ صفحه توسط نشر ماهور منتشر شده است.